Priester Daniel Alliët is deze week te gast bij Kerk & Leven. Zij nodigden hem uit te antwoorden op de vraag: Passen daden van burgerlijke ongehoorzaamheid bij religieuze leiders?
Lees hieronder de volledige tekst.
Daniël Alliet
Priester in Brussel, die in het bijzonder opkomt voor mensen zonder papieren
„Promoten religieuze autoriteiten burgerlijke ongehoorzaamheid? Wat wordt het volgende? Zullen we mannen in toog en Romeinse boord soep zien gooien op schilderijen in musea of de toegang tot snelwegen zien blokkeren?” Dat stelt het Franse medium La Croix uitdagend in zijn editie van 2 december 2022, nadat een opmerkelijke groep activisten – een rabbijn, een katholieke bisschop, een protestantse bedienaar, een imam en een boeddhistische monnik – deelnamen aan de bezetting van een benzinestation uit protest tegen een olieproject van TotalEnergies in Oeganda en Tanzania.
Algemeen geldt dat een samenleving regels nodig heeft en dat je je daaraan houdt. „De (grond-)wet is geen vodje papier”, riep Leo Tindemans ooit uit. Is het echter wel zo dat iedereen zich in een democratie steeds aan de wet moet houden? Dan stonden we niet waar we nu staan. Het stemrecht voor vrouwen kwam er na ‘ongehoorzaamheid’ aan het mannelijk gezag – tot hongerstaking toe – door een groep Engelse vrouwen. De slavernij geraakte pas afgeschaft door (onwettige) opstanden. Het recht op staking volgde op ‘onwettige’ stakingen. Denk maar aan de acties van priester Daens en van de socialisten eind negentiende eeuw. De zwarte bevolking in de Verenigde Staten kreeg maar burgerrechten na heel wat ‘illegale’ acties, allereerst die van Rosa Parks. De Indiërs kregen pas rechtvaardige zoutprijzen na de massale illegale Zoutmars van Ghandi en honderdduizenden ‘burgerlijk ongehoorzame’ armen.
Je kunt stellen dat al die ‘burgerlijk ongehoorzamen’ opkwamen voor meer rechtvaardige regels. Ze handelden niet met het oog op persoonlijke winst, niet met geweld en pas nadat de gewone wettelijke middelen ontoereikend bleken. Met vele anderen stelde politiek filosofe Hannah Arendt dat het een geluk is dat die mensen er zijn, want dat zonder hen de democratie scleroseert, hopeloos achterloopt op veranderingen en voortschrijdend inzicht, en riskeert uiterst onrechtvaardig te worden, kortom het tegenovergestelde van democratie.
Zo legde Jezus genas op sabbat, een onmiskenbare daad van burgerlijk-religieuze ongehoorzaamheidook de toen bijna zestienjarige Greta Thunberg de schoolplicht naast zich neer toen ze in 2018 besloot tot aan de verkiezingen elke dag aan het Zweeds Parlement te staan met haar zelfgemaakte banner ‘Skolstrejk for klimatet’. En zo kwam er dus ook die bezetting van dat benzinestation tegen het drama dat TotalEnergies aanricht.
En ja, daar stond ook ‘dat religieus kwintet’ bij. Past dat soort burgerlijke ongehoorzaamheid wel bij religieuze leiders? En soms wordt eraan toegevoegd of die wel ‘opportuun’ is. Welnu, de Griekse filosoof Socrates verkoos de gifbeker te drinken in plaats van de volgens hem onrechtvaardige regels te moeten volgen. Het was een boeddhistische monnik die als eerste zichzelf publiek in brand stak tegen de Amerikaanse oorlog in Vietnam. Jezus genas op sabbat – een onmiskenbare daad van burgerlijk-religieuze ongehoorzaamheid, die er mee de aanleiding van was dat hij zou veroordeeld en gekruisigd worden. In zijn spoor weigerden vele christenen de keizer als god te vereren.
Dichter bij onze tijd is er het voorbeeld van een Belgische bisschop die mee opstapte tegen de inval van de Verenigde Staten in Irak in 2003 en die twintig vrouwen zonder papieren opnam om op te roepen tot een ander regularisatiebeleid. Toen in de corona-crisis honderd wanhopige en zogenaamd ‘dubbel onwettige’ personen de Begijnhofkerk in Brussel bezetten, zette de parochie hen niet aan de deur. Ook de opperrabbijn, een imam en vertegenwoordigers van de vrijzinnigheid steunden hen openlijk.
Zijn dergelijke handelingen dan ongepast of niet opportuun? Toegegeven, niemand heeft de waarheid in pacht en je loopt steeds het risico om een verkeerd standpunt te verdedigen. Dat neemt niet weg dat elke mens een eigen geweten heeft en dat ook niet (durven) handelen allerminst een neutrale keuze is. Dat geldt ook voor religieuze leiders, die in bepaalde omstandigheden kunnen oordelen dat ze actie moeten ondernemen, als mens en als burger, maar die zich daarbij ook extra gemotiveerd kunnen weten door hun geloof.
