Auteur: Sabine Geldof —

De opvangcrisis, iedereen wordt er op de ene of andere manier mee geconfronteerd, in Brussel, België maar ze woedt in heel Europa. Maar wat is er van aan? Wat gebeurt er eigenlijk? Wie zorgt voor welke oplossingen? In deze wake kregen we een persoonlijk getuigenis en lichtten experts de feiten en de achtergrond ervan toe.

De opvangcrisis op nationaal niveau

Thomas Willekens
Beleidsmedewerker Vluchtelingenwerk Vlaanderen

Intentie vs realiteit

De kerngedachten van regeerakkoord m.b.t. asielaanvragen luiden: 

• er moet een correcte procedure toegepast worden
• er moet kwaliteitsvolle opvang verzorgd worden voor wie asiel aanvraagt.

De realiteit is echter heel verschillend.

Thomas schetst de chronologie, van eerste alarmsignalen, hoe de situatie stapsgewijs slechter wordt, over de veroordeling van Fedasil en de Belgische Staat en de maatregelen die genomen worden om aan de situatie te verhelpen.

De veroordeling is duidelijk: er is voldoende aangetoond dat mensen verhinderd worden om een asielaanvraag te doen.

De Belgische staat is verplicht om wie asiel wil aanvragen, een onderdak te geven. Wegens te weinig capaciteit kan, niet iedereen die asiel wil aanvragen opgevangen worden en wordt het criterium voor wie als doelgroep ‘kwetsbaar’ beschouwd wordt telkens strenger en komen steeds meer asielzoekers in de kou, dwz ze kunnen hun recht om asiel aan te vragen en in afwachting waardig opgevangen te worden niet uitoefenen. 

bijv. Wanneer het opvangnetwerk voor jongeren verzadigd raakt, wordt de leeftijdsgrens verlaagd, jongeren moeten bewijzen dat ze nog geen 16 jaar zijn om in aanmerking te komen, ze krijgen een attest dat ze zich moeten aanmelden voor een leeftijdsonderzoek, dat de dienst ‘voogdij’ niet wil uitvoeren wegens onethisch. Deze jongeren zitten dus in een impasse. 

Na de jongeren tussen 16 en 18, worden ook de alleenstaande moeders en koppels zonder kinderen als ‘niet kwetsbaar’ beschouwd. 

Wanneer de Federale Overheid er niet in slaagt haar opdracht uit te voeren proberen het middenveld en vrijwilligers oplossingen uit te werken (bijv. kartonnen tentjes), die dan weer door de lokale overheid (burgemeester) als onethisch worden bestempeld, ‘opgeruimd’ en doorverwezen worden naar een ander beleidsniveau. 

Toch blijft de politiek overleggen en zoeken naar oplossingen. Tussen de regels van het migratie akkoord (maart 2023) leest men ‘we hebben nog geen oplossing voor de korte termijn, maar op de lange termijn komt het goed’. 

Oorzaken en gevolgen van deze crisis

Niet 

• het hoge aantal asielaanvragen (zie ook vonnis van de rechtbank: ‘deze fluctuatie is te voorzien, je moet daarop voorbereid zijn’)
• doorreizende asielzoeker: deze heeft ook recht op opvang, tot het moment van overdracht naar het definitieve land van bestemming
• het is ook een recht om na negatief advies verdere stappen te ondernemen

Wel 

• politieke yo-yo 
• duur van de procedure (gemiddelde doorlooptijd: 350 dagen, soms is het 2 jaar wachten op een 2e interview)
• gebrek aan politieke samenwerking: Fedasil is verplicht om al 1 jaar in crisis modus te werken – dit kan vermeden worden door efficiënte ‘catch-all’ oplossingen

Er worden extra plaatsen bij gecreëerd en extra middelen ingezet, maar deze zijn altijd minder dan vooropgesteld en onvoldoende tov de nood. Bovendien is er geen echte spreiding over het grondgebied, de 1250 vooropgestelde lokale initiatieven hangen af van de goodwill van OCMWs en lokale besturen. 

Gevolgen : 

• met het oog op de verkiezingen in 2024 is het belangrijk om een positief verhaal over migratie te brengen : de regering zou kunnen aantonen dat het mogelijk is om goed beleid te voeren
• het middenveld is meer verenigd dan ooit.

De opvangcrisis op Europees niveau

Cecile Vanderstappen
Onderzoeksmedewerker CNCD-11.11.11

Welk opvangbeleid voert Europa? 

Een toelichting over hoe het opvangbeleid in Europa evolueerde werpt een licht op de fundamenten van het huidige opvangbeleid.

Tot 1970 was migratie fluïde, mensen hadden verschillende mogelijkheden om naar een ander land te migreren, er was minder controle.

Met het invoeren van de Schengen zone (1995) ontstond de idee dat de buitengrenzen van Europa moesten beschermd en gecontroleerd worden (ten voordele van de vrije circulatie binnen de Schengen landen) en zo ook Frontex, het europees agentschap dat de buitengrenzen bewaakt. Intussen is dit agentschap geëvolueerd naar een militair agentschap met enorme budgetten (zeker tov het budget voor asiel of integratie) dat nu ook veel (persoons)gegevens capteert en analyseert in functie van risico analyses, en ook optreedt ver buiten de grenzen van Europa, dichter bij de landen van oorsprong. 

De oorlog in Syrie (2015) bracht het inzicht dat het steeds moeilijker wordt om mensen tegen te houden aan de buitengrenzen van Europa. Men spoort de landen van oorsprong aan om het moeilijker te maken voor hun inwoners om hun land te verlaten. Deze politiek van externalisatie bestaat er concreet in om via geldstromen en akkoorden (‘accords-marchands’) migratie te verhinderen. 

De Dublin verordening (Dublin III van kracht sinds 2014), die bepaalt welk land verantwoordelijk is voor het in behandeling nemen van asielverzoeken, heeft als gevolg dat er in de landen waar migranten eerst aankomen hotspots ontstaan (bijv Griekenland en Italie). Om deze bottlenecks te verlichten kunnen andere landen asielaanvragen die daar ingediend worden screenen en diegene eruit selecteren die meest kans op asiel bevatten. Dit betekent detentie (van de aanvragers), triage en eventueel uitwijzing wanneer de kans klein geacht wordt op succesvolle aanvraag. Dit is dus geen rechtmatige toepassing van het recht op asiel. 

Deze evolutie naar steeds minder bereidheid tot opvang, steeds meer schending van de mensen rechten wordt ook door het Europese migratie pact (2020) bekrachtigd:

• externalisatie
• grenscontrole
• screening bij land van aankomst
• flexibile solidariteit (vs opgelegde solidariteit)

Lees de volledige analyse van het pact (in het Frans), men kan zich terecht afvragen of dit overeenkomt met de waarden die de Europese Unie zo hoog in het vaandel draagt. 

Nochtans 

• Nee, we vangen niet alle miserie van de wereld op: de cijfers tonen  aan dat Europa slechts een heel klein aandeel van de 100 miljoen mensen op de vlucht opvangt, en dat andere, naburige landen veel meer mensen opvangen, ook rekening houdend met hun eigen BNP. 
• toont de opvang van Oekraïense vluchtelingen een goed voorbeeld van opvang: 
  • spreiding over het grondgebied
  • integratie door ‘empowerment’ – de migrant krijgt de mogelijkheid om onderwijs te volgen, te werken – in tegenstelling tot de migranten uit andere landen die passief gehouden worden, een beslissing (eindeloos) moeten afwachten

Wat is de basis van een positief migratiebeleid? 

• respect van het internationaal recht om asiel aan te vragen
• evaluatie van asielaanvraag op grond van persoonlijk verhaal (niet op basis van land van oorsprong)
• afschaffing van screening bij land van aankomst – dit biedt geen mogelijkheid om een beslissing aan te vechten
• coherentie in het Europese beleid
  • opgelegde spreiding over het grondgebied
  • ook in andere domeinen geen beleid voeren dat migratiestromen veroorzaakt: bijv. leegvissen van Afrikaanse visbestand, innemen van overzeese landbouwgronden in functie van groene mobiliteit (biobrandstof)
• legale wegen van migratie mogelijk maken (bijv. permis unique) waarbij men de nood aan bepaalde types van arbeid beter afstemt op de wens om te migreren

Deze laatste 2 punten gaan hand in hand en kunnen niet genoeg benadrukt worden. 

Hoe kunnen burgers bijdragen tot een meer humane opvang?

Riet Dhondt
mede-oprichter van Vriendschap zonder Grenzen

Nieuwe vormen van solidariteit ontstaan vanuit de realiteit van het terrein, ten gevolge van maatregelen

concrete acties: 

• sinds 10/8/2015 wordt elke ochtend een ontbijt aangeboden bij het ‘office des étrangers – Pacheco’
• 1200 hygiënische pakketten klaarmaken voor mensen zonder onderdak 
• bezoek aan vluchtelingen kampen in Libanon (een land met de helft van Belgische populatie die 2 miljoen vluchtelingen opvangt!) en Guynée (een land dat zeer rijk is aan grondstoffen en toch veel migratie kent
• samen met parlementariërs de toiletten van het gebouw in de Paleizenstraat schoonmaken
• 15/4: Ramadan maaltijd in een opvang centrum
• 24/6: Internationale dag van de Vluchteling: opleiding 

Ook de ‘buren van het kanaal’ worden gehuldigd door de aanwezige Burundese groep asielzoekers: zij ondervonden immers veel steun, zowel moreel als met voedsel, tenten, enz